બાબા બર્ફાનીના દર્શન માટે લોકોમાં અનેરો ઉત્સાહ જોવા મળી રહ્યો છે. હજી એક અઠવાડિયું જ વીતી ગયું છે અને દોઢ લાખથી વધુ શ્રદ્ધાળુઓ બાબાના દર્શન કરી ચૂક્યા છે. પરંતુ આ વખતે અમરનાથ ગુફામાં હિમલિંગ (શિવલિંગથી બનેલો બરફ) યાત્રા શરૂ થયાના 10 દિવસની અંદર પીગળી ગયો હતો. આવો જાણીએ આ સમસ્યાનો સામનો કરવા માટે કયા કયા ઉપાયો કરી શકાય છે.
શ્રદ્ધાળુઓ આખું વર્ષ અમરનાથ યાત્રાની રાહ જોતા હોય છે. લાંબી જહેમત અને મુશ્કેલીઓ બાદ લોકોને ગમે તેમ કરીને બાબા બર્ફાનીના દર્શન થાય છે. આ વખતે યાત્રા શરૂ થયાને માત્ર એક અઠવાડિયું જ વીત્યું છે અને એક એવા સમાચાર આવ્યા છે જેણે શ્રદ્ધાળુઓને નિરાશ કર્યા છે. બાબા બર્ફાની ગાયબ થઈ ગયા છે. આ વર્ષે અમરનાથ યાત્રા 29 જૂનથી શરૂ થઈ હતી. 6 જુલાઈના રોજ સમાચાર આવ્યા હતા કે અમરનાથ ગુફામાં હિમલિંગ (બરફથી બનેલું શિવલિંગ) પીગળી ગયું છે. યાત્રા શરૂ થયાના 10 દિવસથી પણ ઓછા સમયમાં બાબા બર્ફાનીની અદ્રશ્યતા ગરમીને આભારી છે. આવો જાણીએ આ સમસ્યાનો સામનો કરવા માટે કયા કયા ઉપાયો કરી શકાય છે.
અમરનાથ ગુફાની અંદરનું શિવલિંગ કુદરતી રીતે બરફમાંથી રચાય છે. ઉનાળામાં આ ગુફાની અંદરનું પાણી જામી જાય છે. તેનાથી શિવલિંગનું કદ વધે છે. નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે જ્યારે ઓછો વરસાદ પડે છે, ત્યારે કોઈ પણ વિસ્તારમાં ગરમી વધી જાય છે. તેની ઉપર આ વખતે ગરમી પણ ભયાનક હતી. ઉત્તર અને મધ્ય ભારતમાં મે મહિનાથી તીવ્ર ગરમીનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે. તાજેતરમાં જ કાશ્મીર ઘાટીમાં મહત્તમ તાપમાન 35.7 ડિગ્રી નોંધાયું હતું, જે સામાન્ય કરતા 7.9 ડિગ્રી સેલ્સિયસ વધુ હતું. અમરનાથ ગુફાના પુજારીઓનો પણ દાવો છે કે ગરમીના કારણે બાબા બર્ફાની ઝડપથી પીગળી ગયા હતા.
ખીણ પર જળવાયુ પરિવર્તનની અસર
હવામાનશાસ્ત્રીઓનું માનવું છે કે ગ્લોબલ વોર્મિંગને કારણે સમગ્ર વિશ્વમાં જળવાયુ પરિવર્તન થઈ રહ્યું છે. આ કારણે ખીણના લોકોને પણ આકરી ગરમી અને બફારાનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે. તેની સીધી અસર બાબા બર્ફાની પર પણ પડી છે. જો કે ગ્લોબલ વોર્મિંગ એકમાત્ર કારણ નથી. અમરનાથ ગુફાની આસપાસ વધતી જતી માનવ અને યાંત્રિક પ્રવૃત્તિઓ પણ મોટા પ્રમાણમાં આભારી છે.
આ પહેલા પણ બની ચૂકી છે આવી ઘટના
મીડિયા અહેવાલોમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે આ પહેલીવાર નથી જ્યારે યાત્રા પૂર્ણ થાય તે પહેલાં બરફના બેબ્સ લુપ્ત થઈ ગયા હોય. ૨૦૦૬માં યાત્રા શરૂ થાય તે પહેલાં જ બાબાનું સ્વરૂપ પીગળી ગયું હતું. ૨૦૦૪માં યાત્રા શરૂ થયાના ૧૫ દિવસમાં જ બાબા ગાયબ થઈ ગયા હતા. ૨૦૧૩ માં ૨૨ દિવસ અને ૨૦૧૬ માં ૧૩ દિવસમાં બરફ પીગળ્યો હતો.
જ્યારે બાબા બર્ફાની પ્રવાસ શરૂ થાય તે પહેલાં જ લુપ્ત થઈ ગયા હતા
૨૦૦૬ માં યાત્રા શરૂ થાય તે પહેલાં બાબા બર્ફાની લુપ્ત થઈ ગયા હતા. રિપોર્ટમાં શ્રી અમરનાથ શ્રાઈન બોર્ડ સાથે સંકળાયેલા નિવૃત્ત અધિકારીને ટાંકીને જણાવવામાં આવ્યું છે કે શ્રાઈન બોર્ડે ત્યારે આનું કારણ જાણવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. બોર્ડની વિનંતી પર આર્મીની હાઈ એલ્ટિટ્યૂડ વોરફેર સ્કૂલ અને સ્નો એન્ડ એવલાન્ચ સ્ટડીઝ એસ્ટાબ્લિશમેન્ટે બાબા બર્ફાની પર અભ્યાસ કર્યો હતો. અમરનાથ ગુફાની આસપાસ તાપમાનમાં થયેલો વધારો શિવલિંગને ઓગાળવાનું મુખ્ય કારણ હોવાનું બહાર આવ્યું હતું. આ ઉપરાંત ગુફામાં ભક્તોની વધતી સંખ્યા, તેની આસપાસ વધતી જતી માનવીય પ્રવૃત્તિઓ પણ આ માટે જવાબદાર છે.
અધ્યયનમાં એ પણ બહાર આવ્યું છે કે દરેક યાત્રાળુ ગુફામાં લગભગ ૧૦૦ વોટ ઉર્જા છોડે છે. અમરનાથ યાત્રા દરમિયાન એક સાથે લગભગ 250 તીર્થયાત્રીઓ પવિત્ર ગુફામાં નિવાસ કરે છે. અમરનાથ ગુફાનું વેન્ટિલેશન લોડ આશરે ૩૬ કિલોવોટ હોવાનું કહેવાય છે. એટલે કે, ત્યાં જેટલા લોકો પહોંચે છે, તેટલી જ વધુ ઉર્જા ગુફામાં ઉત્પન્ન થાય છે, જેની સીધી અસર બાબા બર્ફાની પર પડે છે.
દર વર્ષે મોટી સંખ્યામાં લોકો અમરનાથ યાત્રા પર જાય છે. (ફોટો ગેટી ઇમેજીસ દ્વારા)
લોકોની સંખ્યા મર્યાદિત કરી શકાય છે
જ્યારે પણ બાબાના લુપ્ત થવાના સમાચાર આવે છે, ત્યારે નિષ્ણાતો તેને રોકવા માટે કેટલાક સૂચનો આપે છે. હવામાન શાસ્ત્રી ડો.આનંદ શર્માએ જણાવ્યું હતું કે, અગાઉ સૂચવેલ એક ઉપાય બાબા બર્ફાનીની આસપાસ મુસાફરી કરતા લોકોની સંખ્યાને મર્યાદિત કરવાનો હતો. જો કે લોકોની આસ્થાને જોતા તે કેટલી અસરકારક સાબિત થશે તે પણ એક મોટો સવાલ છે. આ સિવાય ગુફાની આસપાસ મશીનો વગેરેના ઉપયોગ પર પણ પ્રતિબંધ લગાવવો જોઈએ. શક્ય છે કે આનાથી કોઈ ફાયદો થાય.
ગ્લોબલ વોર્મિંગનો સામનો કરવો પડશે
આ પરિવર્તન માટે ખરો ગુનેગાર ગ્લોબલ વોર્મિંગ છે, જેની સામે આખું વિશ્વ ઝઝૂમી રહ્યું છે. આ કારણે પહાડી વિસ્તારોમાં આ વખતે ગરમી વધી છે. ગ્લોબલ વોર્મિંગને રોકવા માટે, સમગ્ર વિશ્વએ પ્રકૃતિ તરફ પાછા ફરવું પડશે અને વધતા કોંક્રિટ જંગલો અને મશીનોનો ઉપયોગ બંધ કરવો પડશે. હાલ સમગ્ર વિશ્વમાં ગ્લોબલ વોર્મિંગ અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરવામાં આવી રહી છે અને માનવી કોઇ બોધપાઠ લેવા તૈયાર હોય તેવું લાગતું નથી. આવી સ્થિતિમાં કુદરતી આફતો અને કાળઝાળ ગરમીનો સામનો કરવો પડશે.
વરસાદના અભાવે સ્થિતિ વણસી
હવામાનશાસ્ત્રી ડો.આનંદ શર્માએ જણાવ્યું હતું કે વરસાદ પડે ત્યારે તાપમાન ઘટે છે, પરંતુ આ વખતે ખીણમાં પણ આવું થયું નથી. વરસાદ ઓછો પડ્યો હતો, જેના કારણે તાપમાનમાં સતત વધારો થતો રહ્યો હતો. આ ઉપરાંત બાબાના દર્શન કરનારા લોકોની સંખ્યા સતત વધી રહી છે. તેમના શરીરનું તાપમાન પણ અસર કરી રહ્યું છે. ઘોડા અને ખચ્ચરની સાથે હેલિકોપ્ટરની ઉડાન પણ સતત વધી રહી છે. ત્યારે પવિત્ર ગુફા અને યાત્રા માર્ગ પર ભોજન અને અન્ય સેવાઓ પૂરી પાડતા લોકો, સુરક્ષા માટે તૈનાત દળો અને ઉપકરણો પણ તાપમાનને અસર કરી રહ્યા છે.
આ વખતે પણ બાબા બર્ફાનીના દર્શન માટે લોકોમાં અનેરો ઉત્સાહ જોવા મળી રહ્યો છે. ગયા વર્ષે એટલે કે 2023માં જ્યાં લગભગ સાડા ચાર લાખ લોકોએ અમરનાથ યાત્રા પૂર્ણ કરીને બાબાના દર્શન કર્યા હતા, ત્યાં આ વખતે છ લાખ લોકો પવિત્ર યાત્રા કરે તેવી અપેક્ષા હતી. હજી એક અઠવાડિયું જ વીતી ગયું છે અને દોઢ લાખથી વધુ શ્રદ્ધાળુઓ બાબાના દર્શન કરી ચૂક્યા છે. એટલે કે લોકોની હાજરીની અસર હોય તો આ આંકડો સતત વધી રહ્યો છે.
